Hoe een crisis de deur opent naar innerlijke vrijheid

Hoe kan dit jaar waarin je vrijheden werden afgenomen – je vrijheid vergroten? Dat lijkt een stevige paradox. Dit jaar kwam het erop aan: mentale veerkracht. Leiderschap tonen. Meegaan met de angst en het wantrouwen of gaan staan en doen wat nodig is. Steeds weer schakelen in nieuwe aanpassingen en veranderingen. Maar wat maakt nu dat een crisis bij de een tot diepe somberheid, frustratie en wanhoop leidt en een ander er licht doorheen beweegt? In onderstaand artikel beantwoord ik deze vraag vanuit het perspectief van bewustzijnsontwikkeling en innerlijk leiderschap.

Als coach heb ik ook regelmatig moeten schakelen. Online coaching, online yogalessen geven, programma’s aanpassen, filmpjes maken, trainingen bij bedrijven afzeggen en weer opstarten en weer afzeggen. Retreats opstarten en weer afzeggen en weer opstarten. En steeds weer opnieuw beginnen. Maar wat was het een interessant jaar vanuit het perspectief van innerlijke vrijheid en omgaan met verandering.

Ons brein houdt niet van verandering

Allereerst: ons brein houdt niet van verandering. Ons brein en autonome zenuwstelsel zijn zo gemaakt dat we constant op zoek zijn naar de juiste condities om te overleven. Het brein scant de omgeving op veiligheid en onveiligheid om zo onze overlevingskansen te vergroten. Veilig is dat wat we kennen. Dat geeft ons houvast en grip in een overweldigende wereld. Onveilig is alles wat onbekend is en onvoorspelbaar. Ons ‘hoofdkantoor’ deelt de wereld in in hokjes, labels, goed, fout, prettig, onprettig en onze waarneming is fragmentarisch. We zien slechts een fragment van de wereld. We zien vooral dat wat we (her)kennen en waar onze aandacht op gericht is. Verandering creëert emoties als stress, woede en angst en alles in ons systeem staat op alert – fight/flight. In de figuur hieronder zie je reptielenbrein of ‘oerbrein’ dat is gericht op overleven, het limbische brein waarin we emoties ervaren en de neo-cortex (waarmee je helder kunt denken, emoties kunt relativeren en negatieve ideeën kunt filteren en toetsen op waarheid).

Neuropsycholoog Eric Scherder waarschuwde verschillende mailen dat al deze angstberichten in de media een behoorlijke impact kunnen hebben op ons zenuwstelsel: ons brein wordt flink op de proef gesteld. Hij pleit dan ook voor meer bewustwording en beweging. Beweging en diepere ademhaling kunnen je zenuwstelsel kalmeren en zorgt ervoor dat je helder kunt blijven denken. Bij matig intensieve beweging kalmeert het zenuwstelsel en stuurt je hart signalen naar je brein: Je bent veilig. Eric Scherder vertelt samen met cardioloog Leonard Hofstra in het programma Spraakmakers hoe de het hart en brein samenwerkt en het belang van bewegen. Zijn hartekreet is: kom in beweging en versterk je immuunsysteem. Meditatietechnieken werken overigens op dezelfde manier en brengen harmonie in lichaam en geest. De techniek hartcoherent ademen reguleert je hartvariabiliteit (tijd tussen de hartslagen) en daarmee ook je gedachten en brengt je direct bij innerlijke rust.

Collectieve kwetsbaarheid

Ons zenuwstelsel en lichaam is gericht op overleven en het voorkomen van deze kwetsbaarheid. In deze pandemie kwam collectief naar voren dat we heel kwetsbaar zijn. Kwetsbaar waren we altijd al, maar we leefden in de illusie dat het leven maakbaar is en dat we het onder controle hebben. Voor het eerst beleefde onze generatie een situatie waarin die kwetsbaarheid realiteit werd. De tegenstellingen in de wereld werden nog groter. Er ging geen praatprogramma voorbij waar deskundigen, bekende Nederlanders of onbekende Nederlanders elkaar bestreden met de juiste aanpak en de waarheid.

Angst (wantrouwen) is ook de drijfveer van de complotdenkers en anti-bewegingen die ontstonden na de inperkingen van onze vrijheden. Het reptielenbrein gaat aan. Vanuit de kennis van stress en ons brein in verandering kun je zien dat de amygdala angsthormonen produceert en zorgt voor hevige emoties in het limbische deel van ons brein. Dit verhindert dat we helder kunnen denken en waarnemen.

In deze crisis kwam collectief aan het licht hoe kwetsbaar we zijn. Kwetsbaar waren we altijd al, maar we leefden in de illusie dat het leven maakbaar is en dat wij de controle hebben.

Aanwezig zijn en gewaarzijn

In het artikel desidentificeren van gedachten verwees ik al naar de mogelijkheid om angst en negatieve gedachten te leren doorzien. Te zien dat gedachten zelden gaan over het hier-en-nu. Slechts een klein deel van onze gedachten zijn functioneel en ‘werkelijk waar’. Voorbeelden van functionele gedachten zijn: “Ik moet hier rechtsaf slaan”. “Ik moet nu naar het toilet”. Het merendeel van onze gedachten gaat over toekomst of verleden en hebben geen realiteitswaarde, gedachten zijn geen feiten. Maar: elke gedachte heeft invloed op je zenuwstelsel, je stemming, je lichaam en je waarneming. Negatieve en angstige gedachten zorgen direct voor verkramping en stress. Wat enorm helpt bij overmatig nadenken over problemen – is het ontwikkelen van meer lichaamsbewustzijn. Je lichaam helpt je om negatieve emoties en angst werkelijk te voelen, heel fysiek. Je kunt fysieke sensaties heel bewust leren voelen en de ruimte geven, dan lossen ze vanzelf op. Bovendien is je lichaam altijd hier (in dit moment), terwijl gedachten je voortdurend weg van dit moment brengen: wat gaat er (met mij) gebeuren in deze crisis? Wat als…en vul maar in.

Innerlijk leiderschap nemen is een eerste stap. Zien dat jouw waarneming van de wereld gaat over jezelf en hoe je je voelt. Het is heel radicaal: alles wat je waarneemt in de wereld gaat over jezelf. Over hoe je in je vel zit. Alles wat je waarneemt in de wereld om je heen is een projectie van jouw zijn. De cruciale vraag is: Ben jij speelbal van de omstandigheden of kun je ontspannen in jezelf – ondanks de omstandigheden? Hier komt bewustzijn om de hoek kijken. Lichaamsbewustzijn ontwikkelen kan je helpen begrijpen hoe je systeem reageert op een collectieve en/of persoonlijke crisis. In het verplaatsen van je aandacht van het denken (verdeeldheid/tegenstellingen) naar zijn (voelen en ruimte geven)  ontstaat vrijheid. Dat betekent niet de omstandigheden en onzekerheid ontkennen, maar je leven nu leven.Het lichaam is hier en nu. En je enige zekerheid is dat je hier en nu aanwezig bent.

Onvoorwaardelijk aanwezig zijn: holding space

Om dit te verduidelijken verwijs ik graag maar het begrip ‘holding space’. Holding space wil zeggen dat je beschikbaar bent voor wat er gebeurt. Beschikbaar bent voor wat er gebeurt zonder oordeel. Je verlaat het gebied van kennis en willen sturen en bent beschikbaar zonder oplossing. Het begrip is ontwikkeld door Heather Plett en verwijst naar het totaal en onvoorwaardelijk beschikbaar zijn voor wat er gebeurt. Door niets te willen veranderen, te fixen, op te lossen of na te streven ontstaat verbinding en komt er een andere intelligentie naar voren. Ons grootste lijden zit niet in alles wat we meemaken, maar in het verzet op de ervaring. Angst, frustraties en pijn, worden erger door het niet te willen. Het gaat erom volledig beschikbaar te zijn en alles toe te laten zonder idee.

Nog een laagje dieper kijken

Ik ontdekte zelf ook in elke moeilijke periode in mijn leven de kracht van dieper kijken in jezelf. Die reis van dieper naar binnen gaan en ontmantelen van ideeën en overtuigingen gaat altijd door. Totdat er leegte en ‘niet-weten’ overblijft. Dit niet-weten brengt je bij bewustzijn. Zodra je zelf de directe ervaring hebt dat je inderdaad dit vrije bewustzijn bent, ontstaat er een innerlijke verschuiving. Je maakt je niet meer druk over het sturen en onder controle houden van je leven. We doen er alles aan de wereld naar onze hand te zetten, op zoek naar vrijheid en geluk. De vraag is of al je pogingen om het leven te sturen ooit iets hebben uitgehaald. Ervaar je die felbegeerde rust en vrijheid?

Bestaan zonder verdeeldheid

Op het moment dat je ontdekt dat ‘bewust zijn’ is wat je ten diepste bent, ontstaat gegarandeerd een andere en vrijere relatie met het leven. Dan wordt je leven niet meer geregeerd door de op illusie gebaseerde behoefte om veiligheid, stabiliteit en vrijheid in de wereld te vinden maar in jezelf. Je weet niets meer zeker en kunt daarin volledig ontspannen. Slechts een ding is zeker: dat je hier nu bent. Je kunt een volheid ervaren in elk moment. Een ontspannen, vreugdevolle grondtoon die door je leven meandert. Los van de labels ‘leuk’ en ‘vervelend’. Als je referentiepunt verschuift van doen naar zijn, van verzet naar onvoorwaardelijk aanwezig zijn, dan ben je altijd vrij.

Oefeningen

Hieronder 2 oefeningen om bewustzijn te ervaren.

Ga voor een moment eens op zoek naar de plek in jou waar gedachten vandaan komen. Waarschijnlijk vind je niet één bepaalde plek. Het zal eerder zijn alsof de gedachte uit stil bewustzijn ontstaat. En als je vervolgens met je aandacht een gedachte volgt naar waarin die oplost, dan zul je waarnemen dat dit dezelfde stilte is. Maar wat gebeurt er meestal? Normaal gesproken volgt de ene gedachte de andere zó snel op, dat je geen benul hebt van de onderliggende stilte waaruit elke gedachte ontstaat en waarin ze weer opgaat. Met andere woorden dat wat zo dichtbij is: stil bewustzijn is de bron en eindbestemming van elke gedachte. Je kunt oefenen om zo totaal met je aandacht in dit moment aanwezig te zijn, dat bewustzijn zichtbaar en voelbaar wordt. Dat is altijd vrij en blijft altijd onaangetast.

Je kunt daarnaast voelen op welke manier je energie zich verbindt met de wereld. Voor deze oefening kun je gewoon verder gaan met iets waar je mee bezig bent. Bijvoorbeeld lopen, schoonmaken of opruimen, autorijden. Breng je aandacht naar je hart. Voel, zonder oordelen, of en hoe je hart verbonden is met datgene wat je aan het doen bent. Soms is je hart helemaal verbonden en soms word je je bewust van een totaal gebrek aan verbinding. Onthoud: je kijkt zonder oordelen. Het is een proces van op een intieme manier leren kennen hoe je energie stroomt en zich verhoudt tot de wereld. Sta jezelf toe om dat wat je tegenkomt in alle volheid te voelen.

De kunst van dit soort oefeningen is om ze niet te willen begrijpen. Als je het probeert te ‘snappen’, zit je al snel weer vast in een verhaal over jezelf en de ervaring. In plaats van dat je direct ervaart wat zich op diepere lagen in het onbewuste zich afspeelt. Het resultaat van een eenvoudige oefening als deze is dat je je bewust wordt van hoe je je verbindt met de wereld. Als je weg kunt blijven van de verleiding om je ervaringen onder te verdelen in ‘goed’ of ‘fout’, leer je de levensstroom steeds beter kennen zoals deze is. En niet zoals je denkt of hoopt dat deze is. Het herkennen van je vrijheid is niet het gevolg van een externe kracht, want je bent dat in essentie. Je bent altijd vrij.

Het herkennen van je vrijheid is niet het gevolg van een externe kracht, want je bent dat in essentie. Je bent altijd vrij.

Meer info over bewustzijnsontwikkeling

Bron oefeningen: yogaonline.nl